Vergi; devletin ya da devletin yetki verdiği kamu tüzel kişilerinin kamu harcamalarını karşılamak üzere yasalar çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilerin ödeme gücü üzerinden zora dayanarak ve karşılıksız olarak aldığı parasal değerlerdir. Başka bir ifadeyle, devletin kişilerden ve kurumlardan kanunla belirlenen şekilde kamusal hizmetlerin maliyetlerinin karşılanması amacıyla alınan paralardır şeklinde tanımlamak mümkündür. Anayasanın “Vergi ödevi” başlıklı 73. maddesinde “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” Şeklinde vergi ödeme ödevi hüküm altına alınmıştır.
VERGİYE İLİŞKİN TANIMLAR
- Mükellef kimdir; kendisine vergi borcu terettüp eden (ödev olarak üzerine düşen) gerçek veya tüzel kişidir.(Vergi Usul Kanunu (VUK) m.8/1)
- Vergi Sorumlusu kimdir; verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir. (VUK m.8/2) Yani aslında vergi mükellefi olan kişi adına işlemleri yapan ve bu işlemler nedeniyle de sorumluluğu bulunan kişidir.
- Vergi Ehliyeti nedir; vergi ödeme gücünü (iktidarını), vergi borçlusu olabilmeyi, başka bir ifadeyle vergi ilişkisinde ödevli taraf olabilmeyi ifade eder. VUK m.9 hükmüne göre Mükellefiyet ve vergi sorumluluğu için kanuni ehliyet şart olmadığı ve vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş bulunması mükellefiyeti ve vergi sorumluluğunu kaldırmayacağı açıklanmıştır.
- Vergiyi doğuran olay nedir; vergi alacağı, vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar. Vergi alacağı mükellef bakımından vergi borcunu teşkil eder.(VUK m.19) Her vergi türüne göre vergiyi doğuran olay farklıdır, yani vergiye tabi işlemlerin özelliklerine göre ayrı ayrı belirlenmiştir. Örneğin KDV’de mal ve hizmetlerin teslimi ile KDV doğar.
- Fatura nedir; VUK 230. ve 231. maddelerince şekli ve nizamı açıklanan ve Maliye Bakanlığınca belirli şekilde olacağı belirlenen, “satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır” (VUK m.229) şeklinde tanımlanmıştır.
- Beyan/name nedir; beyan, vergiye tabi olan gelir, gider ve olayların vergi dairesine bildirilmesidir. Beyanname ise, yukarıda yer verilen hususların ilgili vergi dairesine bildirilmesini sağlayan, şekli ve içeriği Maliye Bakanlığınca belirlenen matbu bir formdur.
- Matrah nedir; vergi miktarını belirlemede temel olarak alınan miktarı ifade eder. Örnek olarak gelir vergisi açısından, elde edilen gelirden (kazanç) giderler düşüldükten sonra vergilendirmeye esas alınacak miktarı ifade eder. Vergi oranlarının uygulanacağı miktar olarak da açıklanabilir.
- Tarh nedir; vergi alacağının kanunlarından gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle tespit eden idari muameledir. (VUK m.20) İkmalen m.29, re’sen m.30 ve idarece m.31 tarhiyat yapılabilir.
- Tebliğ nedir; vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesidir. (VUK m.21) Tebliğ yapılmadan, mükellef ve sorumludan bilmediği ve bilgisi dahiline girmeyen konularda işlem yapması beklenemez.
- Tahakkuk nedir; tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya gelmesidir. (VUK m.22) Beyan üzerine veya idare tarafından yapılan tarhiyat sonucu ödenebilir bir aşamaya gelmesi olarak tanımlanabilir. Tahakkuk aşamasına gelen bir vergi genellikle kesinleşmiş demektir ve cebri icra yoluyla tahsil edilebilir bir duruma gelmiş demektir.
- İhbarname nedir; vergi dairelerince; ikmalen, resen ve idarece yapılan tarhiyatların mükellef ve vergi sorumlusuna bildirimini sağlayan ve VUK m.35 göre içeriği belirlenen formu ifade eder.
- Yoklama nedir; VUK 128. maddesinde sayılan yetkililerce (vergi dairesi müdürleri, yoklama memurları vb.) mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmektir. (VUK m.127)
- İnceleme Nedir; ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek ve sağlamaktır. (VUK m.134) Vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri ile Gelir İdaresi Başkanlığı’nda müdür kadrosunda görev yapanlar tarafından yapılır.(VUK m.135)
Vergiye ilişkin terimlerin kısa tanımlarını yaptık, bu terimlerin vergi literatüründe önemli bir yeri vardır. Vergiyle ilgili işlemlerin sağlıklı olarak yürütülebilmesi için bu terimlerin bilinmesinde fayda vardır.